تحلیل و بررسی آینده صنعت متانول در اقتصاد ایران
- شناسه خبر: 13175
- تاریخ و زمان ارسال: 17 بهمن 1403 ساعت 6:22
- بازدید : 52
- نویسنده: عسلویه آنلاین

به گزارش پایگاه تحلیلی عسلویه آنلاین: وضعیت متانول در بازار جهانی مجموع ظرفیت اسمی واحدهای متانول در جهان در سال ۲۰۰۲ حدود ۳۶٫۵ میلیون تن و تولید در همان سال برابر ۲۷٫۵ میلیون تن بوده است. پس از گذشت تنها ۱۵ سال، مجموع ظرفیت اسمی واحدهای جهان تقریبا به ۲ برابر (۷۵ میلیون تن) رسیده است. بر اساس پیش بینی ها، ظرفیت اسمی متانول جهان تا ۲۰۲۶ به ۱۶۰ میلیون تن و حجم تقاضا به ۱۱۰ میلیون تن خواهد رسید.
منطقه شمال شرق آسیا و بخصوص چین بزرگترین تولید کننده و بزرگترین مصرف کننده متانول در جهان است. این منطقه، ۵۴% از ظرفیت اسمی متانول و ۴۶% از تولید جهانی را به خود اختصاص داده است. در سالهای اخیر، سرمایه گذاری روی صنایع پتروشیمی ذغال سنگ محور نظیر تولید متانول از ذغال سنگ، سهم بالایی در تولیدات متانول چین داشته است. منطقه خاورمیانه به مدد ذخایر عظیم گاز طبیعی، دومین تولید کننده بزرگ متانول در جهان است به گونه ای که در سال ۲۰۱۶ حدود ۱۸% تولید جهانی متانول از این منطقه بوده است.خصوصا به دلیل طرح های تولید متانول ایران (بیش از ۲۰ میلیون تن طرح) در آینده نزدیک با مازاد تولید متانول بسیار بالایی برای صادرات روبرو خواهد شد.
• تاریخچه ایجاد واحدهای متانول در ایران
تا سال ۱۳۶۹ کشور ما فاقد واحد تولید متانول بود و متانول مورد نیاز کشور با کشتی وارد می شد . پس از انقلاب اسلامی و در طول دوران جنگ تحمیلی، طراحی یک واحد متانول با ظرفیت ۸۴۰۰۰ تن در سال در دستور کار شرکت ملی صنایع پتروشیمی قرار گرفت و محل آن نیز بدلیل استفاده از امکانات مجتمع پتروشیمی شیراز و نزدیک بودن به واحدهای مصرف کننده متانول در مجاورت این مجتمع تعیین گردید. بعد از طی مراحل مهندسی و نصب از اردیبهشت ماه ۱۳۶۹ تولید خود را آغاز کرد و از خرداد ماه همین سال رسماً افتتاح شد. این واحد که ظاهراً قرار بوده است در جزیره خارک اجرا شود با تصمیم معقولی در آن زمان به شیراز منتقل شد و بهمین دلیل از سال ۱۳۶۹ که تولیدات آن آغاز شد علاوه بر تامین تمام نیاز کشور به متانول بخشی از تولیدات نیز از طریق همان مخازن موجود در بوشهر به خارج از کشور صادر گردید که روند صادرات تا مدتها ادامه داشت . گفتنی است که نیاز کشور در زمان طراحی این واحد ۴۰۰۰۰ تن در سال برآورده شده بود که این رقم شامل طرح توسعه کارخانه قدس شیراز که فرمالین و هگزامین تولید می کند نیز می گردید.
• تولید متانول در ایران
در کشور ما بدلیل فراوانی منابع گاز و بخصوص پس از بهره برداری از منابع پارس جنوبی و از اواخر دهه ۱۳۷۰ ایده تبدیل گاز به مواد شیمیایی بطور قابل توجهی مطرح گردید و در حال حاضر تعداد ۵ واحد متانول با جمع ظرفیت حدود ۵ میلیون تن ایجاد گردیده و نیز ۱۲ طرح جدید متانول جمعاً با ظرفیت حدود ۱۹ میلیون تن در سال در مراحل مهندسی ، نصب و یا بررسی است.
در ایران از سال ۱۳۶۹ که اولین و کوچک ترین واحد متانول در شیراز راه اندازی شد تا سال ۱۳۸۸ که آخرین واحد در حال تولید در فاز ۲ پتروشیمی زاگرس راه اندازی گردید ظرفیت طراحی واحدها نیز به تدریج افزایش یافته است و از ۸۴۰۰۰ تن در سال در واحد شیراز به ۱/۵ میلیون تن در سال در هر کدام از واحدهای پتروشیمی زاگرس رسیده است.
زنجیره تولید متانول و روش های آن
گاز طبیعی بطور عمده و نیز ذغال سنگ بعنوان سرشاخه زنجیره تولید متانول می باشند. متانول غالباً در صنایع بعنوان ماده اولیه میانی جهت تولید سایر مواد شیمیایی پرکاربرد مورد استفاده قرار میگیرد. بیشترین مصرف متانول در جهان به فرمالدئید و زنجیره ارزش آن اختصاص دارد که بیانگر اهمیت این زنجیره و ایجاد ارزش افزوده بالاتر در برخی محصولات این شاخه می باشد. پس از فرمالدئید، بیشترین مصرف در تولید الفین ها از متانول می باشد که از این روش فقط در چین استفاده شده است و علت آن وجود ذغال سنگ فراوان به عنوان یک مزیت سرزمینی و استفاده از آن در تولید گاز سنتز و ایجاد مجتمع های بزرگ و با نیاز به سرمایه گذاری های بسیار بالا می باشد. در ادامه زنجیره ارزش، بیشترین محصولات تولید شده از متانول، اترها (MTBE و DME) می باشند. لازم به ذکر است با وجود محدودیت های زیست محیطی اعمال شده در مصرف MTBE در برخی مناطق نظیر آمریکای شمالی و اروپا باز هم در همین مناطق شاهد تولید MTBE (بخشی به عنوان نیاز منطقه ای و بخشی برای صادرات به کشورهای دیگر) می باشیم.
• مواد اولیه و خوراک مورد نیاز
واحدهای پتروشیمی براساس نوع ماده اولیهای که به عنوان خوراک مورد استفاده قرار میدهند، محصول های مختلفی را تولید میکنند. عمده خوراک های مورد استفاده در بخش بالادستی صنایع
پتروشیمی گاز طبیعی، میعانات گازی، نفتا و اتان هستند که در واحدهای بالادست پتروشیمی برای تولید مواد اولیه و پایه پتروشیمی فرآوری میشوند.
در سال ۲۰۱۳، تولید محصولات پتروشیمی دنیا به طور متوسط ۷۱۱ میلیون تن در سال بوده است. در میان این محصولات، بیشترین سهمیه تولید الفین (۳۱ درصد) و کمترین سهم به تولید متانول ( ۸ درصد ) اختصاص داشته است.
• افزایش شدید صادرات متانول ایران
با این وجود، چشمانداز و برنامههای صنعت پتروشیمی کشور به گونهای است که افزایش تولید متانول به اصلیترین بخش توسعه صنعت پتروشیمی ایران در سالهای آینده تبدیل شده است و قرار است که سهم کشورمان را از کل تقاضای متانول دنیا به شدت افزایش دهد. هماکنون حدود ۹ درصد از کل تقاضای متانول دنیا در ایران تولید میشود؛ این در حالی است که با اجرای طرح های متانولی در دست ساخت ایران، ظرفیت تولید متانول کشور برابر با ۳۴,۷ تن در سال خواهد شد که تقریباً نزدیک به ظرفیت خالی فعلی متانول دنیا (۳۸.۵ میلیون تن) خواهد بود.
تفاوت اصلی صنعت پتروشیمی ایران با سایر نقاط دنیا از آنجا نشأت میگیرد که متولیان توسعه پتروشیمی کشور در سالهای اخیر ، صرفاً نگاه اقتصادی را محوری برای پیشبرد اهداف خود قرار دادهاند و با تلاش و روابط گسترده و پیچیده برای حفظ رابط خرید خوراک گاز ارزان، نگران شکست قیمت جهانی متانول نیستند و ریسک بسیار کمی برای اجرای پروژههای جدید متانولی با تضمین سود قابل توجه پیش بینی میکنند. البته در صورتی که افزایش شدید ظرفیت متانول در کشور منجر به تکمیل زنجیره ارزش این محصول در داخل شود، منافع زیادی برای کشور دارد و بسیاری از مدیران ارشد شرکت ملی صنایع پتروشیمی نیز امیدوارند این موضوع منجر به توسعه ظرفیت تولید پروپیلن کشور از طریق احداث واحدهای MTP شود.
• نتیجه گیری
تاکید بر توسعه زنجیره ارزش متانول صرفا در زنجیره نوظهور MTP، به نظر میرسد راهکاری غیرعملیاتی و پرریسکی برای توسعه زنجیره ارزش این محصول است و مسیری برای توجیه افزایش شدید ظرفیت تولید متانول در کشور به حساب میآید. بخصوص آنکه توجه داشته باشیم به ازای هر واحد عظیم متانولی کشور که بیشتر نیز بالای یک میلیون تن در سال ظرفیت تولید دارند، به تعداد زیادی واحدهای MTP نیاز است که عملاً با توجه به مشکلات تأمین فناوری و همچنین مالکیت این واحدها توسط بخش غیردولتی، اجرای این راهکار بسیار بعید به نظر میرسد.